Nghệ thuật đờn ca tài tử – Món ăn tinh thần của người Nam Bộ

08/08/2023 |

Đờn ca tài tử là thuật ngữ dùng để miêu tả hoạt động âm nhạc cổ truyền của người yêu thích và tài năng trong việc trình diễn nhạc cụ đàn cổ và ca hát. Đây là một sự kết hợp tinh tế, phóng khoáng và tạo nhã, tạo ra một không gian âm nhạc hòa quyện, giúp thưởng thức, giải trí và tinh thần sau giờ làm việc.

Nội dung chính

Nguồn gốc của Nghệ thuật Đờn ca tài tử

Nguồn gốc Đờn ca tài tử Nam Bộ gắn liền với nhạc phẩm phổ biến ở cung đình Huế, mặc dù ban đầu có vẻ không hợp lý khi một nghệ thuật đặc trưng của miền Nam lại bắt nguồn từ miền Trung. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đã chứng minh như vậy. Loại hình nghệ thuật này bắt đầu xuất hiện vào cuối thế kỷ 19.

Sau khi Kinh đô Huế bị thất thủ vào năm 1885, nhiều quan lại, dân lính triều đình cùng với ông Nguyễn Quang Đại đã tìm kiếm nơi trú ẩn tại phía Nam. Ở đây, Nhã nhạc cung đình Huế được kết hợp và điều chỉnh dựa trên các yếu tố dân ca cổ truyền của miền Nam, từ đó phát triển thành đờn ca tài tử Nam Bộ. Có ba nhóm chính tham gia: nhóm phía đông do ông Quang Đại dẫn đầu, nhóm miền tây (Vĩnh Long, Sa Đéc, Mỹ Tho) do ông Trần Quang Quờn lãnh đạo và nhóm Bạc Liêu Rạch Giá do ông Lê Tài Khị đứng đầu.

Trải qua nhiều năm, ba người sáng lập đã không ngừng cải biên và sáng tạo để phù hợp hơn với hoàn cảnh biểu diễn. Được gọi là đờn ca tài tử Nam Bộ vì:

Đờn ở đây ám chỉ nhạc tài tử Nam Bộ, bao gồm 5 nốt chính là Hò, xự xang, xê cóng và 3 nốt phụ phạn, tồn, là, oan.
Ca là những bản ca đã có sẵn, chỉ cần cải biên từ ngôn ngữ để phù hợp với bản nhạc.

Đặc điểm của Đờn ca tài tử

Nhạc cụ trong đờn ca tài tử Nam Bộ

Nhạc cụ đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên âm nhạc độc đáo và sâu lắng. Thường sử dụng những nhạc cụ truyền thống như đàn kìm, đàn tranh, đàn tỳ bà, đàn tam (độc huyền hay sến), cùng với việc sử dụng ống sáo để thổi, tạo ra một hòa âm tinh tế.

Trong quá trình biểu diễn, các nghệ sĩ thường không chơi độc tấu mà thể hiện sự tương tác và phối hợp qua các kiểu song tấu, tam tấu và hoà tấu. Hầu hết dàn nhạc ngồi cùng một chỗ để thể hiện sự tập trung và thảnh thơi, tạo cơ hội cho từng nghệ sĩ tỏa sáng bằng tài năng và phong cách độc đáo của mình. Không chỉ giữ lại các yếu tố truyền thống, nhạc cụ trong đờn ca tài tử còn tiếp tục phát triển bằng cách du nhập các nhạc cụ hiện đại như đàn guitar phím lõm, violin và guitar Hawaii.

Xem thêm >>> CẦN THƠ – TIỀN GIANG 2N1D

Trang phục biểu diễn đậm đà văn hóa dân gian

Nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ mang trong mình bản sắc dân dã và gần gũi với cuộc sống của người Nam Bộ. Trong các buổi biểu diễn thông thường, người biểu diễn thường mặc trang phục thông thường để tạo cảm giác gần gũi. Tuy nhiên, trong các sự kiện chuyên nghiệp hoặc trong các nơi như đình, miếu, đền, nơi sử dụng hệ thống âm thanh hội trường, sân khấu, họ mới chọn mặc trang phục phù hợp. Trang phục của bộ môn nghệ thuật này thường đơn giản và gần gũi, thường là áo dài truyền thống.

Xem thêm >>> Thuê xe đi Bạc Liêu

Sự tương tác và linh hoạt trong biểu diễn

Trình diễn đờn ca tài tử thường diễn ra dưới dạng nhóm, với một dàn nhạc gồm 5 nhạc cụ chính là đàn tranh, tỳ bà, kìm, đàn cò và đàn tam, cùng với sáo bảy lỗ. Người hát chính có thể là nam hoặc nữ, tạo sự bình đẳng trong biểu diễn. Hiện nay, đờn ca tài tử không chỉ xuất hiện trong các dịp đặc biệt mà còn linh hoạt biểu diễn theo yêu cầu của du khách, trong các lễ hội hoặc biểu diễn ngẫu hứng.

Trình diễn của loại hình nghệ thuật này không chỉ giới hạn trên sân khấu, mà còn diễn ra trong những nơi gần gũi như dưới bóng mát cây, trên thuyền hay trong những đêm trăng sáng, tại sân đình, chùa, mang đến trải nghiệm âm nhạc độc đáo và thân thiện.

Xem thêm >>> AN GIANG – CẦN THƠ – LONG AN

Sự đa dạng phong phú của âm nhạc dân gian

Hệ thống bài hát rất đa dạng và phong phú. Gồm 20 bài quan trọng, bao gồm 6 bài Bắc (Lưu thủy, Phú lục, Tây Thi, Cổ bản, Bình bán, Xuân tình), 3 bài Nam (Nam xuân, Nam ai, Nam đảo), 4 bài oán (Tứ đại, Giang Nam, Phụng hoàng, Phụng cầu), và 7 bài nhạc lễ (Xàng xê, Ngũ đối thượng, Ngũ đối hạ, Long đăng, Long ngâm, Vạn giá, Tiểu khúc). Việc học và trình diễn tốt những bài này đòi hỏi nhiều thời gian và công sức, cùng với khả năng sáng tạo riêng để tạo điểm nhấn cá nhân khi biểu diễn.

Những Tác Phẩm Đỉnh Cao Trong Nghệ Thuật Đờn Ca Tài Tử

Khi nhắc đến nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ, không thể không kể đến những tác phẩm nổi tiếng đọng lòng như Dạ Cổ Hoài Lang, Lưu Thuỷ Đoản, Kim Tiền Huế, và Hành Vân.

Dạ Cổ Hoài Lang: Được sáng tác bởi nhạc sĩ tài danh Cao Văn Lầu, tác phẩm này tả cảm xúc người vợ trung thành nhớ nhung chồng trong những đêm tĩnh lặng. Dạ Cổ Hoài Lang không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật đẳng cấp, mà còn là bản vọng cổ đầu tiên trong nghệ thuật đờn ca tài tử. Tới ngày nay, tác phẩm này vẫn tiếp tục tỏa sáng trên các sân khấu danh giá.

Bình Bán Vắn: Được đánh giá là một trong những tác phẩm đặc trưng của đờn ca tài tử Nam Bộ, Bình Bán Vắn thu hút người nghe bằng những câu chữ và nhạc nhịp độc đáo. Tính chất vui nhộn, màu sắc tươi tắn và tình cảm trữ tình của bài hát đã làm cho nó trở thành một tác phẩm phổ biến trong giới tài tử. Thời trước năm 1975, tác phẩm này đã từng rất được ưa chuộng.

Xem thêm >>> TIỀN GIANG – CẦN THƠ – CÀ MAU – BẠC LIÊU – SÓC TRĂNG

Kim Tiền Huế: Kim Tiền Huế là tác phẩm đình đám thể hiện màu sắc riêng của vùng Huế. Thường được biểu diễn cùng với Lưu Thuỷ Đoản và Bình Bán Vắn để tạo thành bộ ba Lưu – Bình – Kim, tác phẩm này mang trong mình hương vị đất trời Huế và đọng lại trong lòng người nghe những cảm xúc tinh tế.

Những tác phẩm nghệ thuật đình đám này là những biểu tượng độc đáo của nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ, là những viên ngọc quý góp phần làm cho dòng nhạc này trở nên đa dạng và độc đáo trong lòng công chúng.

Đối với người dân Nam Bộ, đờn ca tài tử là món ăn tinh thần không thể thiếu, là nơi để mọi người sinh hoạt và gắn kết, gần gũi nhau hơn. Nó thấm sâu vào máu, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác của người dân Nam Bộ.